Archiwa: Filmy

Scenariusz i reżyseria: Liliana Komorowska, Diana Skaya
Obsada: Maila Desrochers, Antoni Porowski, Anette Woloszen
Produkcja: Kanada/ Polska, 2015
Długość: 26 min

Pokaz filmu odbył się na festiwalach filmowych takich jak: CAMERIMAGE w Bydgoszczy, Cannes 2016, NYPFF w Nowym Yorku, Gdynia Festiwal Filmów Dokumentalnych.

Film OJCU, opowiada prawdziwą historię Adama Bandrowskiego, polskiego nauczyciela, zamordowanego w 1938 roku w Winnicy. Jest fabularyzowanym dokumentem, opartym na poemacie Aliny Bandrowskiej, córki głównego bohatera.

Film przedstawia losy jednej rodziny z Kresów, rozłączonej na zawsze brutalnym aktem sowieckiego terroru. Na emigracji w Kanadzie, Alina już jako 80-letnia kobieta, pisząc poemat OJCU, podjęłą się trudnego zadania utrwalenie swoich wspomnień. Historia ojca prześladowała Alinę przez całe jej życie. Zbierała skrzętnie jakiekolwiek ślady pozostałe po ojcu: dzienniki matki, zdjęcia, listy od ojca i zapisywała najdrobniejsze fakty z jego życia w czasie, gdy był ukochanym jej tatusiem, jak również z okresu jego uwięzienia i rozstrzelania przez enkawudzistów.

Akcja filmu zaczyna się od sceny pisania poematu przez Alinę w jej domu w Montrealu, w Kanadzie. Z zakamarków pamięci autorka wydobywa strzępki reminiscencji po to, by ocalić życie ojca od zapomnienia. Strofami pełnymi kresowej melodyki tworzy opowieść – pamiętnik dziecka. Z jej typowym kresowym dialektem, bohaterka filmu recytuje strofy fragmentów poematu, które są wplecione w akcję filmu. W ten sposób powstaje wzruszający dokument fabularyzowany oddający w okruchach wspomnień historię pojedynczej rodziny.

Kluczową sceną filmu jest aresztowanie Adama Bandrowskiego, której świadkiem była trzyletnia Ala. Funkcjonariusze NKWD przychodzą po Adama zimową nocą 1938 roku z rozkazem aresztowania pod zarzutem szpiegostwa. Tuż przed opuszczeniem domu na zawsze, Adam zdąży pospiesznie pożegnać się z żoną Jadwigą. Podczas brutalnej sceny przesłuchania niewinny Adam broni się przed fałszywymi oskarżeniami. Po dziewięciu miesiącach uwięzienia, pełnego dalszych tortur, ślad po nim zaginie. Tylko kilka razy pozwolono Jadwidze na odwiedziny w więzieniu, nie dopuszczając jej do widzenia się z mężem. Mogła jedynie otrzymywać ocenzurowane listy i wymieniać brudną odzież na czystą. Przez długie miesiące Jadwiga walczy o każdy znak życia Adama, czekając na jego powrót u swojej siostry Broni. Głos Adama, który się żegna na zawsze z Jadzią i Alinką zwiastuje ostatnią odsłonę filmu. Scena egzekucji Adama jest wiernie odtworzona z opisów archiwalnych rozstrzelań polskiej i ukraińskiej ludności cywilnej Winnicy, wykonanych w więzieniu i innych katowniach NKWD.

Część fabularyzowana dokumentu kończy się kadrem trzymanego przez Alinę autentycznego aktu rozstrzelania. Zbliżenie na tylko dwa słowa aktu – поляк – расстрелять (Polak – rozstrzelać) – stanowi głęboką wymowę całego filmu. W finale pojawia się fragment archiwalnego filmu dokumentalnego pochodzącego z niemieckich archiwów z 1943 roku. Jest to scena ekshumacji zwłok tysięcy ofiar w winnickim parku, której świadkami są rodziny pomordowanych. W epilogu przedstawione są obrazy dzisiejszego Parku wypoczynku i rozrywki im. Maxima Gorkiego, wybudowanego po wojnie przez władze sowieckie na terenie winnickiego Parku i polskiego cmentarza w celu ukrycia zbiorowych mogił ofiar stalinizmu. Ukazany park służy do dziś rozrywce stanowiąc miejsce zabaw i rekreacji dla mieszkańców Winnicy.

Wszystkie dokumenty: zdjęcia, dzienniki Jadwigi, nakazy aresztowania Adama Bandrowskiego, archiwalne akta jego przesłuchania z więzienia NKWD, jego list z więzienia do Jadwigi, jak również rekwizyty: sukienki Jadwigi, fragment ocalałej bielizny i bluza Jadwigi, Biblia babci Jadwigi, zegar, krzyż oraz gobelin, użyte do scenografii filmu są autentyczne i pochodzą za zbiorów rodziny Bandrowskich.