Michał Waszyński (Mosze Waks)

Polski reżyser, producent i scenarzysta. Zasłynął jako reżyser największej liczby filmów w Polsce lat 30 XX wieku.

Urodził się w 1904 roku na Wołyniu. Pochodził z rodziny o żydowskich korzeniach i robotniczym pochodzeniu. Pomimo braku wykształcenia artystycznego filmowe rzemiosło opanował niemal do perfekcji. Był w stanie zrealizować nawet siedem filmów rocznie.

W 1922 roku zmienił nazwisko na polskobrzmiące i przeprowadził się do Warszawy. Zagrał rolę nauczyciela w filmie “Zazdrość” swojego przyjaciela i mentora Wiktora Biegańskiego. Dzięki tej znajomości poznał przyszłego pracodawcę Aleksandra Hertza, właściciela wytwórni filmowej. Pracował tam jako asystent reżyserów: Ryszarda Ordyńskiego, Józefa Lejtesa i Henryka Szaro.

Jako reżyser zadebiutował w 1922 roku. Współpracował z kilkoma wytwórniami – Leo-Film, Sfinks, Rex-Film, Feniks. Wyreżyserował kilkadziesiąt filmów – “Prokurator Alicja Horn”, “Czarna perła”, Antek policmajster”, “Znachor”, “Dwanaście krzeseł”, “Bohaterowie Sybiru”. Słynął z szybkiej pracy na planie, która nie przekłada się na jakość filmów. Dopiero film “Dybuk” w języku jidysz został doceniony w Polsce i na świecie. Była to adaptacja dramatu Szymona Anskiego pod tym samym tytułem określana jako żydowskie “Dziady”.

W 1939 roku został wcielony do Armii Andersa i rozpoczął wędrówkę po świecie (Irak, Palestyna, Syberia). Trafił też do Włoch, gdzie osiadł na stałe i zrealizował ostatnie filmy jako reżyser – “Wielka droga” z 1946 roku oraz “Lo Sconosciuto di San Marino” z 1948 roku, czy asystent reżysera przy projekcie “Otello” w reżyserii Orsona Wellesa.

Rozpoczął też pracę jako producent filmowy. Posiadane środki finansowe i przyjaźń z Samuelem Bronstonem pozwoliły mu na zbudowanie imperium filmowego i współpracę z amerykańskimi reżyserami. Pracował między innymi nad produkcjami “Bosonoga Contessa” i “Spokojny Amerykanin” Josepha L. Mankiewicza czy “Upadek Cesarstwa Rzymskiego” Anthony’ego Manna. Odkrył talent aktorskie Audrey Hepburn i Sophii Loren, które obsadzał w pierwszych produkcjach filmowych.

„Książe i Dybuk” w reżyserii Elwiry Niewiery i Piotra Rosołowskiego to dokumentalna podróż śladami Michał Waszyńskiego – wpływowej postaci europejskiej i amerykańskiej kinematografii. Człowiek, który własne życie zamienił w filmowy scenariusz. Kim naprawdę był Mosze Waks? Cudownym dzieckiem kina, przebiegłym oszustem, czy może człowiekiem, który nieustannie mylił filmową iluzję z rzeczywistością. Ci, którzy mieli szczęście poznać go osobiście, zapamiętali Waszyńskiego jako arystokratę, kłamcę, Żyda – wiecznego tułacza oraz homoseksualistę, który ożenił się z włoską hrabiną. Syn biednego, żydowskiego kowala z Wołynia zmarł w Hiszpanii w 1965 roku, jako książę Michele Waszynski – hollywoodzki producent i polski arystokrata na wygnaniu. Był odpowiedzialny za realizację ponad kilkudziesięciu kinowych produkcji, w tym wielu hitów z Sophią Loren i Claudią Cardinale.